آیتالله علیرضا اعرافی مدیر حوزههای علمیه کشور در نشستی به تبیین معنای تمدن اسلامی و امکان تمدن با وصف اسلامی در دنیای معاصر پرداخت و با بیان اینکه در پاسخ به این سؤال پنج نظریه وجود دارد، ابراز کرد: یک نظریه این است که کسی ظرفیت تمدنی اسلام را نهی کند و بگوید اسلام در عصر حاضر و با پیچیدگیای که زندگی بشر پیدا کرده نمیتواند تمدن ساز باشد و بنابراین آنچه در انقلاب اسلامی و اندیشه متفکران آن به عنوان احیاء الحواره الاسلامیه و بازسازی تمدن اسلامی، متناسب با عصر جدید امکانپذیر نیست.
آیتالله اعرافی با بیان اینکه نظریه دوم این است که میگویند تمدن اسلامی به شکل ترکیب انضمامی نه اتحادی میسر است و مسلمانان میتوانند در عصر جدید یک تمدن و حرکت بزرگ علمی به وجود بیاورند، اظهار کرد: نظریه سوم نیز اینگونه است که معتقدند تمدن اسلامی از اندیشه اسلام سرچشمه گرفته، ولی اسلام را به شکل تعلیقی بر زندگی بشر تفسیر میکنند. برخی اسلام را حداقلی و در حد مسیحیت حاضر میدانند که دین را در این نگاه تعلیقهای بر زندگی بشر میدانند یعنی بشر راه خود را میرود و اسلام نیز در برخی جاها به آن تعلیق میزند و نظام زندگی و... از آنِ خود بشر است. رئیس جامعهالمصطفی العالمیه افزود:بر اساس نظریه سوم، تمدن اسلامی ایجاد میشود، ولی در همان اسلام حداقلی به شکل تعلیقی در زندگی بشر تجلی پیدا میکند. آیتالله اعرافی با بیان اینکه چهارمین دیدگاه این است که تمدن به عنوان «کلان نظریه» در آفرینش، جهت دهی و هدایت تمدن اثر میگذارد، گفت: این نظریه معتقد است همه عناصر در این کلان نظریه وجود دارد و ما باید بر همه آنها تحفظ کنیم. این نظریه برای تدبر، تعدد و نقش آفرینی بشری جایگاه بسیار پایینی در نظر گرفته و متأسفانه از میان آن نظریهای خشک و متعصبانه پدید میآید.
وی، نظریه پنجم را دیدگاهی دانست که اسلام را تمدنی میداند و اسلام و اندیشه اسلامی میتواند در ذات تمدن حضور داشته باشد و به همه ساحتهای تمدن اندیشه بدهد و هدایتگری نماید و نقش ایفا کند و این اندیشه برای پاسخگویی به دنیا کافی است.
مدیر حوزههای علمیه کشور با بیان اینکه اسلام دین تمدنی است، گفت: آن تجربهای که در تاریخ گذشته آفریده شد، ترکیبی اتحادی بود و از درون معارف قرآن و اندیشه اسلام، جوشش و جهش تمدنی ایجاد شد و در عین حال این نگاه تمدنی تعلیقی نیست، بلکه در روح و جان اندیشه تمدنی حضور دارد و حالتی بسته نیز نیست، بلکه سؤالهای آدمیان را تا پایان تاریخ پاسخگو است. وی با اشاره به اینکه بر این اساس روح تمدن اسلامی واحد است، اما شکل و قالبها میتواند گوناگون باشد، اظهار کرد: به همین علت این اندیشه باطنی قابل تطابق با تحولات مختلف در جهان است و در عصر جدید با وجود همه تحولات بشری، میتوان تمدن اسلامی برپا کرد.