کشور ما ظرف ۱۰ سال گذشته توانست به عضویت باشگاه کشورهای دارای فناوری فضایی درآید. این اتفاق از چند جنبه برای ما حائز اهمیت بود. اول اینکه دستیابی به فناوریهای برتر حوزه فضا در شرایط تحریم رخ داد. بنابراین غرور و عزت ملی را در پی داشت و بار دیگر اعتماد به ظرفیتهای داخلی در میان مردم را از شعار به باور تبدیل کرد. دوم اینکه توقعات را بالا برد. در نتیجه مطالبهگری اجتماعی برای توسعه فناوری فضایی و فناوریهای مرتبط را ایجاد کرد به طوری که بعد از اعزام موجود زنده به فضا، مردم اخبار اعزام انسان به فضا را دنبال میکردند. سوم اینکه افقهای جدیدتر و در عین حال تضمینشدهتری نسبت به اتکا به ذخایر نفتی و گازی را پیش روی محققان و مسئولان اجرایی کشور روشن کرد که به نوبه خود در توسعه اقتصادی و تعدیل موازنات بینالمللی مؤثر بود. اما با تغییر ساختار مدیریت دانش و فناوری فضایی از معاونت ریاست جمهوری به زیرمجموعه وزارت ارتباطات به یکباره به نظر رسید فتیله فعالیتهای علمی و تحقیقاتی در زمینه فضا کاهش پیدا کرد. در همین راستا گمانهزنیها درباره علت کاهش شتاب این قبیل فعالیتها رونق گرفت. قویترین گمانهزنیها مربوط به ارتباط میان مذاکرات کشورمان با گروه ۱+۵ بود که توقف یا کاهش فعالیتهای علمی و فناورانه را وجهالمصالحه رفع تحریمها میدانست. مرتضی براری رئیس سازمان فضایی کشور، اما تغییر فاز فعالیتهای حوزه فضا و زمینهسازی برای ارتقای بهرهوری کاربردی و اقتصادی علوم فضایی را علت کاهش نمود این فعالیتها بهرغم توسعه آنها میداند. بخشی از نظرات وی در گفتوگو با «جوان» را در ادامه میخوانید.
چند سالی است پرتاب ماهوارههای ملی و دانشجویی در عمل متوقف است. علت تأخیر در پرتابها چیست؟
ماهواره دوستی که توسط متخصصین دانشگاه شریف ساخته شده در سایت پرتاب قرار دارد، آماده پرتاب است و آخرین آزمایشها هم روی آن انجام شده و به امید خدا در آیندهای نزدیک پرتاب میشود. ماهواره بعدی که به صورت مشترک با کشور ایتالیا ساخته شده ماهواره مخابراتی مصباح است که پرتاب آن به دلیل برخی مشکلات حقوقی بین شرکت ایتالیایی و کشور ما متوقف شده بود که این مشکلات رفع شده و با توجه به اینکه تعهد شرکت ایتالیایی این است که ماهواره در مدار را تحویل ما بدهد و قرار نیست ماهواره به کشور منتقل شود پیگیر هستیم که این ماهواره هم سریعتر توسط شرکت ایتالیایی پرتاب شود.
آقای دکتر به جز ماهواره مصباح که به مسائل پیش روی پرتاب آن اشاره کردید جوابم را در مورد عمده موانع پیش روی پرتابها نگرفتم.
از زمان صدور مجوز تقریباً ۳۰ تا ۴۵ روز زمان نیاز داریم که ماهواره را آماده پرتاب کنیم. مرجع صدور این مجوز هم سازمان فضایی نیست. ما در برنامه ۱۰ ساله اول توفیقات خیلی خوبی داشتیم و به چرخه کامل فناوری فضایی دست پیدا کردیم. در باشگاه کشورهای صاحب فناوری فضایی قرار گرفتیم. تربیت نیروی متخصص بسیار خوبی صورت گرفت و توسعه زیرساختها و آزمایشگاه انجام شد و نهادسازی صورت گرفت و توسعه فناوری انجام شد. ماهوارههایی هم که طی آن ۱۰ سال ساختیم ماهوارههای آزمایشگاهی و تحقیقاتی بودند، اما در برنامه ۱۰ ساله دوم مهمترین هدفمان ساخت ماهواره عملیاتی و پرتاب در مدار معین است. قبول کنیم که برای گذر از فناوری ماهواره آزمایشگاهی و تحقیقاتی به فناوری ماهوارههای عملیاتی زمان نیاز است، چون ماهوارههایی که طی ۱۰ سال اول برنامه ساخته و پرتاب شدند ماهوارههایی با وزن زیر ۱۰۰ کیلوگرم بودند که در مدار ۲۵۰ کیلومتر قرار میگرفتند. در این مدار ماندگاری ماهواره بین ۴۵ روز تا دو ماه است، اما ماهوارههای عملیاتی باید در مدار ۵۰۰ کیلومتر تا ۱۰۰۰ کیلومتر قرار بگیرند. بنابراین به فناوری و محاسبات پیچیدهتری نیاز دارد. برای انجام کاری با این حجم و سنگینی، ایجاد وقفه طبیعی و منطقی است. همه کشورها در فرآیند توسعه خود برای حرکت از یک سطح به سطح دیگر زمانی را در نظر میگیرند. مشاهدات میدانی من از فرآیند ساخت ماهوارههای سطوح مختلف در کشور نشان میدهد فعالیتهای این حوزه با سرعت بالایی در حال انجام است. در عین حال تلاشمان این است که این فعالیتها را شتاب ببخشیم، چون سرعت توسعه فناوری فضا در دنیا و منطقه ما را مجاب میکند که به این بخش از فعالیتهایمان شتاب ببخشیم. علاوه بر اینکه طبق سند چشمانداز ۱۴۰۴ کشور، باید به رتبه اول منطقه در زمینه دانش و فناوری برسیم. بنابراین امیدواریم بتوانیم با سرعتی که مردم انتظار دارند و با همدلی و همکاری تمام دستاندرکاران حوزه فضایی به اهداف چشمانداز دست پیدا کنیم.
مبدأ و مقصد برنامه ۱۰ ساله دوم سازمان فضایی چه سالهایی هستند؟
افق برنامه دوم سند توسعه فناوری فضایی کشور تا سال ۱۴۰۴ است. این سند دو پیوست هم دارد که یکی از آنها پیوست اقتصادی توسعه فناوری است. این برنامه وضعیت حال و آینده ما را در حوزه اقتصاد فضا مشخص میکند. اقتصاد معادل کاربرد است. امروزه فضا در خدمت بشر شعار فعالیتهای جهانی فضایی است. بنابراین انتظار جامعه از ما ملموس شدن نقش توسعه فناوریها و پیشرفتها در حوزه فضایی در توسعه کشور است. افکار عمومی میخواهد بداند دانش و فناوری فضایی چه کمکی میتواند به توسعه کشور و حل مسائل و مشکلات و رفع نیازهای جامعه بکند. در حال حاضر بیش از ۱۸۰۰ ماهواره در مدار است. این ماهوارهها کاربردهای متفاوتی دارند و هر کدام بخشی از نیازهای کشورها را حل میکند. مواجهه با مشکل بلایای طبیعی، خشکسالی، مدیریت آب و افزایش بهرهوری کشاورزی از جمله مواردی هستند که ماهوارهها در یافتن پاسخ مناسب برای آنها میتوانند کمک شایانی کنند. کشور ما جزو ۱۰ کشور بلاخیز دنیاست. منطقه ما هم همین شرایط را دارد. در یک سال گذشته ۵۴.۶ میلیون نفر از جمعیت کشورهای منطقه تحت تأثیر بلایای طبیعی قرار گرفتهاند و ۴۳ میلیارد دلار خسارت وارد شده است. در حالی که بهرهمندی مناسب و بهموقع از دادههای ماهوارهای و مکانی و زمینی به کاهش اثرگذاری این بلایا کمک میکند. بنابراین هر چه بتوانیم کاربرد را در حوزه فضا توسعه دهیم یعنی در اقتصاد فضا نقشآفرینی کردهایم و این دقیقاً بخشی است که منجر به توسعه اشتغال و کسب و کارهای جدید میشود. ما در ۱۰ سال اول در حوزه دانشگاهها خوش درخشیدیم به طوری که بیش از ۳۰ دانشگاهمان در حوزههای متفاوت رشته هوافضا دانشجو تربیت میکنند. این یک سرمایه بسیار ارزشمند است. در نتیجه فراهم کردن بستر توسعه کسب و کار و اشتغال و کارآفرینی در این حوزه یکی از زمینههای ضروری است. پیوست دوم سند توسعه فناوری فضایی هم پیوست بینالملل است. در این رابطه باید تلاش کنیم به عنوان یک کشور فعال و مؤثر هم در مجامع بینالمللی و هم در اقتصاد بینالملل ظاهر شویم. یعنی باید مبتنی بر ظرفیتهای ایجاد شده در کشور هم در سطح فناوری و هم در سطح محصول و خدمات، صادرات داشته باشیم. از طرفی تلاشمان این است که در آیندهای نزدیک اولین جلسه کمیسیون راهبردی شورای عالی فضایی با حضور وزیر و نمایندگان اعضای حقوقی و اعضای حقیقی شورای عالی فضایی تشکیل شود تا برنامه توسعه فضایی و پیوستهایش مصوبه این شورا را نیز داشته باشد و کشور برنامه مدونی در این حوزه تا افق ۱۴۰۴ داشته باشد.
با وجود آنچه گفتید فعالیتهای حوزه فضا از چشماندازهایی که سند جامع علمیکشور در نظر گرفته بود عقبتر است. با توجه به اینکه زمانبندی که نقشه در نظر گرفته بر پایه سالها مطالعه است، پیروی از زمانبندی سند در پیشبرد برنامههای فضایی را تا چه اندازه برای مجموعه متبوع خود یک الزام میدانید؟
نقشه جامع علمی کشور چالشهای عمدهای دارد. از جمله اینکه کل برنامه توسعه فضایی کشور را به بودجههای دولتی وابسته کرده که محقق نمیشوند. پس اگر این بودجهها محقق نشوند و ما سبدهای دیگری در توسعه بخش فضایی لحاظ نکنیم، متناسب با بودجه تخصیصی در برنامه پیشرفت خواهیم کرد. در حالی که برای اینکه اهداف اسناد برنامه نقشه جامع علمی کشور را محقق کنیم باید تلاش کنیم که سبدهای درآمدی و منابع جدید برای بخش فضایی کشور لحاظ شود. چنانچه در برنامه ششم توسعه دیده شده که بستر جذب سرمایهگذاری داخلی و خارجی در این بخش را فراهم کنیم. خیلی مهم است بدانیم سرمایههای خصوصی به ویژه در زمینه توسعه فناوری و صنعت مکمل منابع دولتی هستند. در این راستا زنجیره ارزش حوزه فضایی را اولویتمان قرار دادهایم. در برنامه ۱۰ ساله اول در چرخه ارزش فناوری فضایی بیشترین توجه را به حوزه مراکز R&D کردیم و از ظرفیت بخش خصوصی در ساخت ماهوارهها استفاده نکردیم. همچنین بین ۴۰ تا ۶۰ درصد چرخه ارزش اقتصادی فناوری فضایی در لایه اپراتوری است. بنابراین ضروری است که سازمان فضایی بستر را برای ورود بخش خصوصی فراهم کند. در این رابطه چند اولویت را باید در نظر بگیریم. اول اینکه سازمان فضایی تصدیگری نکند. یعنی ماهوارهداری نکند. در مقابل فضا را برای ورود بخش خصوصی جذاب، بازار را فراهم و تحریک تقاضا کنیم. اقتصاد فضایی اقتصاد نوظهوری است و به همین نسبت جذابیتهایی دارد. این اقتصاد طی ۱۰ سال گذشته رشد ۱۰۰ درصدی داشته و پیشبینی میشود تا افق ۱۴۰۴ بالغ بر ۶۰ درصد دیگر رشد کند. ما باید از این رشد اقتصادی سهم قابل توجهی متوجه کشور خودمان کنیم. در حال حاضر ۴۶ اپراتور ماهواره مخابراتی در دنیا و ۱۱ اپراتور در منطقه خاورمیانه حضور دارند. ترکیه دو اپراتور دارد. امارات دو اپراتور دارد. عربستان و آذربایجان اپراتور دارند. ما هم باید در این عرصه ورود پیدا کنیم. در حال حاضر ما از ظرفیت عربست در ماهواره بدر پنج سرویس میگیریم. یکی دیگر از مشکلات ما این است که برای ماهوارههایی که میسازیم مشتری نداریم. در صورتی که چنانچه در این عرصه وارد شویم حداقل بازار کشور خودمان را در اختیار اپراتورهای دیگر قرار نمیدهیم. همچنین باید تلاش کنیم حداقل تا زمانی که چرخه کامل فناوری فضاییمان تثبیت و زیرساختهایمان تکمیل شود از ظرفیتهای بینالمللی استفاده کنیم و بازار کشورمان را در اختیار بگیریم. مضاف بر اینکه با توجه به نیروی انسانی بسیار ارزشمند که در این حوزه وجود دارد میتوانیم به کشورهای منطقه و دنیا سرویس بدهیم. بخش دیگر کسب و کارهای فضاپایه است. هر جا موبلیکیتی داشته باشیم ماهواره میتواند کمک کند. در ناوبری هواپیما و ترافیک هوایی و در ارائه سرویسهای اینترنت برای مسافران هوایی از ظرفیت ماهواره استفاده میشود. برای ناوبری حمل و نقل دریایی و ریلی نیز از این عرصه استفاده میشود. حتی در سطح خودرو و شخص در حال حرکت نیز ماهواره میتواند خدماتی ارائه کند. چون موقعیت مکانی توسط ماهواره ارائه میشود پس میتوانیم سرویس ارائه دهیم. در حال حاضر خودروهای هوشمندی تولید شده که گزارش ترافیک و شرایط آب و هوایی مسیر و اطلاعات خودرو را آنلاین در اختیار راننده قرار میدهند. برنامه آژانس فضایی اروپا این است که بیش از ۳۰۰ استارتآپ را مورد حمایت قرار دهند و از دل آنها ایجاد کسب و کار کنند. ما هم تلاشمان این است که این بخش را فعال کنیم. یعنی در عمل برای اینکه به برنامه توسعه فضایی کشور شتاب ببخشیم تمام نهادهای مرتبط با چرخه ارزش فضایی را تکمیل میکنیم که در این راستا بازار رشد کند. وقتی بازار رشد پیدا میکند بخش خصوصی سرمایهاش را در این حوزه میآورد. کسب و کارهای جدید در حوزه IT در چهار ساله اخیر باعث افزایش کیفیت و کاهش هزینه خدمات شده و این بستری شده که سرمایهگذاران در این زمینه سرمایهگذاری کنند. اعتقاد داریم اگر چنین امکانی برای کسب و کارهای حوزه فضاپایه فراهم شود زنجیره ارزش در توسعه خدمات و کسب و کارهای فضاپایه نیز رونق میگیرد. اما برگردم به بخش دوم سؤال شما. در تلاشیم در برنامه توسعه فضایی بررسی جامعی انجام دهیم که واقعاً افق ۱۴۰۴ در نقشه جامع علمی کشور محقق میشود یا خیر؟ اگر نتوانیم محقق کنیم جلساتی با شورای عالی انقلاب فرهنگی خواهیم داشت که متناسب وضعیت فعلی سند را بازنگری کنیم.
آیا تغییر در ساختار سازمان باعث ایجاد ملاحظات و محدودیتهایی شده که بازنگری در سیاستهای فضایی کشور را ضروری میکند؟
ظرفیتهای خوب موجود در اساسنامه سازمان باعث شده تغییر در ساختار باعث ملاحظات و محدودیتها نشود. در اساسنامه، سازمان فضایی به عنوان یک سازمان رگولاتوری دیده شده است. در صورتی که الان سازمان این نقش خود را ایفا نمیکند. همچنین ما شورای عالی فضایی به ریاست رئیس جمهور داریم و وزارتخانههای مرتبط عضو این شورا هستند.
اما جلسات این شورا هیچ وقت برگزار نشده است.
سازمان متولی و مجری سیاستگذاری و برنامههای این شوراست. یعنی در آن بستر از ظرفیت معاونت علمی و تمام دستگاههای کشور استفاده میکنیم. در حال حاضر چند دستور کار برای طرح در شورای عالی فضایی داریم و خیلی خوشبین هستم که در آینده نزدیک اولین جلسه شورای عالی فضایی در دولت دوازدهم تشکیل شود که میتواند به انسجامبخشی و افزایش سرعت کار ما کمک کند.
خیلی از دوستان، ناظران خارج از حوزه فضایی توقف بین ۱۰ ساله اول و دوم فعالیتهای فضایی را مرتبط با رایزنیهای حوزه برجام میدانند. یعنی توقف یا کاهش فعالیتهای توسعه فناوری فضایی از جمله امتیازاتی است که کشور در ازای توافق برجام به طرفهای غربی داده است. این را میپذیرید؟
قبول دارم که کندیهایی در این بخش وجود داشته، اما بعید میدانم مرتبط با حوزه برجام باشد. چون بعد از برجام همکاریها شکل گرفته و در برجام اصلاً این موضوع لحاظ نشده است. دانش و فناوری فضایی یک بخش کاملاً علمی و اقتصادی است. سال ۹۵ و بعد از برجام ماهوارهبر سیمرغ را پرتاب کردیم. یعنی در بازه توافق. البته ایراد بزرگ ما این است که بهموقع و شفاف درباره اقداماتی که انجام شده اطلاعرسانی نکردهایم. اگر از مراکز فعال در چرخه حوزه فضایی بازدید کنید میبینید چه شور و اشتیاقی در این بخش وجود دارد. قبلاً ماهواره سفیر با حداکثر وزن ۵۰ کیلوگرم را در مدار ۲۵۰ کیلومتری قرار میدادیم، اما الان سیمرغ ماهواره ۲۵۰ کیلویی است یعنی پنج برابر وزن دارد و در مدار ۵۰۰ کیلومتری یعنی در ارتفاع دوبرابری قرار میگیرد. یعنی حداقل ۱۰ برابر (البته اینها به صورت نمایی رشد میکنند) فناوری پرتابمان رشد کرده است. خارجیها از اقدامات ما تحلیل خودشان را دارند. در همین مدت ماهوارهبر پرتاب کردیم. زیرا در کنار پرتاب ماهواره باید پرتاب ماهوارهبرمان نیز عملیاتی شود. در کارهای پژوهشی و علمی رشد کردیم، اما اطلاعرسانی به جامعه صورت نگرفت و جامعه فکر میکند این کارها متوقف است. از طرفی کل ذهن جامعه روی پرتاب ماهواره دوستی متمرکز است. در حالی که ماهواره پیام ما که قبلاً یک ماهواره دانشگاهی بود که در مدار ۲۵۰ کیلومتری با ماندگاری دو ماه قرار میگرفت به یک ماهواره کاملاً عملیاتی تبدیل شده که در مدار ۵۰۰ کیلومتری با ماندگاری بیش از دو سال قرار میگیرد. این یعنی ما از سطح تحقیقاتی به یک ماهواره عملیاتی رسیدیم که در نوع خود فناوریهای پیچیدهای دارد. چون انواع پارامترهای محیطی و اثرات آنها با تغییر ارتفاع مدار تغییر میکنند. علاوه بر این قبول کنیم ما در کشورمان با توان داخل و در شرایط تحریم ماهواره میسازیم. بعد مقایسه میکنیم با کشورهای منطقه که با کشورهای صاحبنام شروع به همکاری کردهاند و ماهواره ساختند. در حال حاضر بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد ساخت ماهواره و ماژولهای ماهوارهایمان بومی شده است. این یک توفیق و افتخار برای نظام ماست. ما کشوری هستیم که روی پای خودمان و با اتکا به نیروی انسانی و توان خودمان صاحب چرخه کامل فناوری فضایی شدهایم. این موضوع حائز اهمیتی است. اکنون در دانشگاههای علم و صنعت و امیرکبیر ماهواره عملیاتی میسازیم، اما در ساخت ماهوارههای مخابراتی و سنجشی گلوگاه داریم. در ناهید یک، سه گلوگاه و فناوری ماهوارههای مخابراتی را حل کردیم. در ناهید ۲ که بالای ۵۵ درصد پیشرفت داشته قرار است چهار فناوری پیچیده را در مدار تست کنیم و امیدواریم در دو کلاس ماهوارههای سنجشی و مخابراتی به اهدافی که در برنامه سند چشمانداز لحاظ شده برسیم. ما الان خوشبختانه با سه دانشگاه ساخت سه ماهواره کیوب ست (CubeSat) (ماهوارههایی با وزن یک کیلوگرم) را هم شروع کردیم؛ بنابراین میتوانیم ادعا کنیم کشور ما در ساخت ماهوارهها به خوداتکایی رسیده، اما همه روی کندی در پرتاب ماهواره دوستی تمرکز کردهاند.
کُندی که شما به آن اشاره میکنید یک سری از سرمایهها را از دست کشور خارج میکند. مثلاً برآورد شده این تأخیر در پرتابها یا تغییر سیاستگذاریها در حوزه فضایی باعث شده سرمایههای انسانی کشور را از دست بدهیم. با توجه به اینکه بخشی از سرمایهگذاری ما در حوزه تربیت نیروی انسانی بوده، این ضایعه سنگینی است.
فضا فقط ماهواره و پرتابگر نیست. دو حلقه از زنجیره حوزه فضا این دو هستند که بسیار هم مهم و استراتژیکند، اما اینکه تلاش نکردهایم بسترهای دیگر برای جذب و اشتغال دانشجویانمان را فراهم کنیم را قبول دارم. به عنوان مثال امروزه فناوریهای زیادی از بابت تلاشهای حوزه فضایی ایجاد شده است. تجاریسازی فناوریها یک ظرفیت برای جذب فارغالتحصیلان است. در حال حاضر بیش از ۳۰ دانشگاه داخلی در رشته هوافضا دانشجو میگیرند. نمیتوانیم همه آنها را در عرصه ماهواره جذب کنیم. بخشهای خصوصی و اپراتوری را فعال نکردهایم. تجاریسازی فناوری و کسب و کارهای فضاپایه را شروع نکردهایم. اینها بسترهایی هستند که دولت فقط باید تسهیلگری کند. باید فضا را فراهم کنیم تا سرمایهها وارد این بخش شود و اشتغال ایجاد شود. یعنی همه مسائل را به پرتاب ماهواره منتج نکنیم. باید برآورد کنیم چه تعداد نیروی انسانی در ساخت ماهواره نیاز داریم. با توجه به بازدیدهای اخیری که داشتم اعلام میکنم که در ساخت هر ماهواره تقریباً بین ۵۰ تا ۷۰ شرکت فعال هستند. از طرفی در هر ماهواره دستکم بین ۴۰ تا ۵۰ فناوری ایجاد میشود که دقیقاً جایی است که میتوان برای نیروهای متخصص آن بازار کار ایجاد کرد. با اینکه همواره قبول دارم که تولید و پرتاب ماهواره استراتژیک است، اما معتقدم مهمترین برنامه سازمان فضایی تثبیت و توسعه چرخه کامل توسعه فناوری فضایی است. اگر این بخش را تقویت نکنیم اقتصاد فضا هم شکل نمیگیرد. باید اقتدار و اقتصاد فضایی با هم و متوازن رشد کنند. نباید کل انرژیمان را روی ماهواره بگذاریم و از آن طرف بازار کشورمان در اختیار تاخت و تاز اپلیکیشنهای دیگران قرار بگیرد. مثلاً اپلیکیشن waze اپلیکیشن حوزه ماست. از خارج آمده و کل بازار کشورمان را گرفته است.
در کشور ما چند اپلیکیشن خارجی در حوزه فضایی کار میکنند؟
هنوز ورودشان زیاد نیست. تأکیدمان این است برای اینکه به این بخش شتاب ببخشیم از تمام ظرفیت ملی برای ساخت ماهواره استفاده کنیم.
با این حساب پروژه اعزام انسان به فضا که سازمان فضایی پیشتر وعدهاش را داده بود حالا حالاها محقق نمیشود.
در برنامه توسعه فضایی تا ۱۴۰۴ به هفت حوزه توجه کردهایم که ماهواره سنجشی و مخابراتی، توسعه زیرساختها و آزمایشگاهها، پرتابگر و نجوم و اکتشافات فضایی از آن جملهاند. حوزه ششم ناوبری و موقعیتیابی است که برای کشورمان بسیار حائز اهمیت است. محور هفتم هم سامانههای ترکیبی است. منظومه ماهوارهای به جد در حال رشد است و امروزه خیلی از کشورها و شرکتهای فعال در حوزه IOT وارد عرصه ماهوارههای LEO میشوند. در توسعه فضایی همه بخشهای سند چشمانداز و نقشه جامع علمی کشور لحاظ شده و امیدواریم با تصویب این برنامه بتوانیم به پروژه مورد اشاره شما شتاب دهیم.
از بودجه امسال بخش فضایی راضی هستید؟
در بودجه ردیفی برای حوزه فضایی دیدند. این ردیف ترکیبی است که هم توسعه زیرساختهای حوزه فضایی و هم توسعه فناوریهای نوین بخش ITC را دربر میگیرد. وزارت قول داده که این ردیف که حدود ۱۱۸۰ میلیارد تومان است را پرداخت کند. تلاش ما این است که بتوانیم بیشتر این بودجه را به بخش فضا اختصاص دهیم. امیدوارم امسال به عنوان اولین سالی که برنامه بودجه مبتنی بر برنامه ششم توسعه لحاظ شده بودجه خوبی را جذب کنیم و پیشرفتهای قابل قبولی در همه بخشهای حوزه فضایی داشته باشیم.
درباره جزئیات صدور پروانه اپراتورهای ماهوارههای مخابراتی و سنجشی توضیح دهید.
چارچوبهای صدور پروانه اپراتوری ماهوارههای مخابراتی در کمیسیون تنظیم مقررات و حقالامتیاز و مدل تقسیم درآمد در دولت تصویب شده است. الان مستندات اصول حاکم بر پروانه و اصل آن کامل شده و برای تصویب در صف کمیسیون تنظیم مقررات قرار دارد که بعد از تصویب، فراخوان داده میشود که بتوانیم اپراتوری را فعال کنیم. برای سرمایهگذاری و فعالیت اپراتورهای بینالمللی نیز شرایط را فراهم کردیم. به این صورت که ۴۹ تا ۵۱ درصد سهام آن ایرانی باشد. ۲۰ درصد هم میتواند در اختیار شرکتهای دولتی علاقهمند قرار بگیرد و میتوانند سهامدار این پروانه شوند. امروزه در منطقه ما اپراتورهای ماهوارهای توانمندی حضور دارند؛ بنابراین ما هم باید در این حوزه تلاش مضاعفی کنیم تا بتوانیم هم به کشورمان ارائه خدمات بدهیم و هم به کشورهای منطقه و دنیا. مطالعات اپراتوری ماهوارههای سنجشی هم آغاز شده و امیدواریم در آیندهای نزدیک اسناد این بخش هم آماده شود تا بتوانیم این بخش را هم برای ورود بخش خصوصی فراهم کنیم. همزمان دنبال این هستیم که اپراتورهای ایستگاههای دادههای ماهوارهای را هم فعال کنیم تا ایستگاههای دریافت هم داشته باشیم و شرکتهایی هم در این حوزه سرمایهگذاری کنند. این ایستگاهها دادههای ماهوارهای را در جهت ارائه خدمات به جامعه دریافت کنند. در کشورهای دیگر اپراتورهای پهنای باند ماهواره هم وجود دارد که آنهم در اختیار بخش خصوصی است. حتی امروزه تعدادی از اپراتورها در دنیا حفظ و تثبیت نقطه مداری را به عهده دارند و فعالیت اقتصادی میکنند. اینها حوزههایی هستند که در فرآیند بررسی اکوسیستم اقتصاد فضا شناسایی میشوند و برای حضور حداکثری در کل زنجیره اقتصاد فضا شناسایی و فعالسازی آنها ضروری است.
گفتید حداکثر تا سال ۱۴۰۴ اقتصاد فضاپایه بیش از ۵۰ درصد رشد خواهد داشت. سهم اقتصاد ایران ازاین رشد چقدر خواهد بود؟
ما در اقتصاد فضا حضور حداقلی داریم. در حال حاضر درآمد ما از این اقتصاد تقریباً ۵۰۰ میلیارد تومان است. در صورتی که اگر گردش مالی این اقتصاد در دنیا ۳۴۵ میلیارد دلار باشد ما باید سهم یک درصدی داشته باشیم. یعنی تقریباً ۳.۴۵ میلیارد دلار، معادل بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان که این باید در افق ۱۴۰۴ محقق شود. (البته ما ۲ هزار میلیارد تومان اقتصاد قاچاق این بخش را هم داریم.)
در سالهای گذشته فناوری فضایی در کشور ما نمودهای ظاهری داشت. مثل پرتاب موجود زنده به فضا یا وعده اعزام انسان به فضا. این باعث میشد جامعه ارتباط بیشتری با فناوری فضایی داشته باشد و مطالبهگری کند، اما اکنون شما همه این کارها را به تحقق ملاحظاتی موکول میکنید. آیا این شرایط دستوری است یا در فرآیند توسعه لاجرم است؟
مردم از فضا انتظار خدمات دارند. پرتاب ماهواره باید در جهت حل مشکلات کشور باشد. حضور ملموس توسعه فناوری فضایی در جامعه یعنی مثلاً بتواند در مدیریت بحران نقشآفرینی کند. مردم منتظر نتایج توسعه فناوری فضایی هستند. پرتاب ماهواره اگر منجر به دریافت خدمات نشود فقط یک خبر آنی و زودگذر است. جامعه از ما انتظار انتشار خبرهای هیجانی ندارد، بلکه انتظار دارد دستاورد این بخش را ببیند. برای سرمایهگذاری در حوزه فضا از بودجه عمومی کشور استفاده میکنیم، بنابراین باید متعهد باشیم در ازای این هزینه به جامعه خدمات ارائه کنیم. بودجه عمومی دولت محدود است ما هم بخشی از این بودجه را به خودمان اختصاص دادیم. این طبیعی است که مردم بپرسند حالا که شما از بودجه عمومی کشور استفاده میکنید نتایج و دستاوردهایتان برای جامعه چه بوده است؟ تا چه زمانی میخواهید فقط سرمایهگذاری کنید؟ چه زمانی میتوانید مشکلات استراتژیک و نیازهای کشور را حل کنید؟
توسعه صنایع فضایی به طور مستقیم و غیرمستقیم در توسعه چند صنعت دیگر کشور تأثیر دارد؟
این سؤال بسیار مهمی است. سرریز فناوری فضایی در همه حوزهها است. از صنعت نانو، بیو و پزشکی گرفته تا لوازم خانگی. مثلاً جالب است بدانید قلب مصنوعی دستاورد توسعه صنایع فضایی است. در نتیجه یکی از بخشهای جدی برای سازمان، تجاریسازی این فناوریهاست. در حال حاضر تلاش میکنیم کل فناوریهای فضایی و سطح TRL آنها را احصا و بازارهایشان را شناسایی کنیم. با این اقدامات دستاوردهای حوزه فضایی در سایر صنایع هم ملموس دیده میشود.
امروزه ما در مدیریت منابع آب، خشکسالی، بحران و انواع بلایای طبیعی مشکلات جدی داریم و دادههای ماهوارهای میتواند در این بخش کمک کند. انتظارمان این است که بازار از بخش فضایی مطالبهگر شود. دستگاههای دولتی مطالبهگر باشند و دستگاهها را تحریک کنند که وارد این حوزه شوند. چون وقتی بازار حوزه فضایی رشد کند کل زنجیره رشد میکند. به طور کلی امسال در حوزه توسعه کاربرد و خدمات فضایی و بر اساس نیاز و دغدغههای اصلی کشور، پنج حوزه محوری مدیریت بلایا و مخاطرات، کشاورزی، خدمات شهری، هواشناسی و محیط زیست دارای اولویت برای سازمان فضایی است که با هدفگذاری در این بخشها باید شاهد اثرگذاری شفاف و قابل لمس در سطح جامعه باشیم.