قطبها، مراکز علمی و تخصصی هستند و زمانی که یک دانشگاه شرایط لازم را برای ایجاد یک قطب علمی در کشور داشته باشد میتواند این مراکز را راهاندازی کند. قطبها میخواهند فعالیت گروهی را ترویج و محیطی فعال و پویا در دانشگاهها به وجود بیاورند، اما همچنان گمنامند.
گسترش مرزهای دانش، پاسخگویی به نیازهای کشور، تسریع و تبیین راهکارهای گوناگون از وظایف قطبهای علمی است و در صورتی که به وظایف خود عمل نکنند اعتبار خود را از دست میدهند و حتی ممکن است مجوز آنها لغو شود. بر اساس چشمانداز ۲۰ ساله باید در سال ۱۴۰۴ جایگاه اول علمی بین ۲۳ کشور منطقه را کسب کنیم. گزارشی هم که بهتازگی پایگاه تایمز از رتبهبندی دانشگاههای جهان منتشر کرده نشان میدهد که وضعیت ما رو به پیشرفت است. این در حالی است که برخی قطبهای دانشگاهی ما خودشان را بهدرستی معرفی نکرده و دستاوردهایشان ناشناخته مانده است.
پررنگتر شدن قطبهای علوم انسانی
دبیر قطبهای علوم انسانی و هنر دانشگاه اصفهان در همین رابطه میگوید: «دانشگاه اصفهان پس از دانشگاه تهران در رتبه دوم قطبهای علمی از نظر تعداد قطب علمی در کشور قرار دارد.»
به گفته میرباقری فرد «یکی از اتفاقاتی که در سالهای اخیر افتاد پررنگتر شدن قطبهای علمی علوم انسانی بود که تعدادش به ۲۸ قطب رسید. قطبهای علمی علوم انسانی موظف هستند در چند محور کار کنند که بومیسازی و ارزشمداری و گسترش مرزهای علوم انسانی و توجه به جامعه و رویکرد فناورانه را در پیش بگیرند.»
بسیاری از دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی کشور از امتیاز قطب علمی برخوردارند، اما گزارشدهی آنها به قدری ضعیف است که علاقهمندان برای دستیابی به اطلاعات محدود ناچارند چندین سایت و وبلاگ را جستوجو کنند و در نهایت دستشان خالی بماند.
یکی از مهمترین فاکتورها برای کسب این عنوان داشتن یک تیم هیئت علمی قوی در زمینهای تخصصی است. قطعاً حضور اعضای هیئت علمی در امور پژوهشی میتواند روند تولید علم در کشور را تسریع کند. حتی در برخی حوزهها در سطح بینالملل نیز تحقیقات و پژوهشهای دانشجویی حرفی برای گفتن دارند و این نشان میدهد که اگر دستورالعمل قطب علمی بهدرستی در دانشگاهها اجرایی شود میتوانیم دانشگاههای خود را در جهان علمی شناسانده و حتی پذیرای دانشجویان خارجی باشیم.
دانشگاه تهران پیشتاز است
به طور نمونه دانشگاه تهران با دارا بودن شرایط و امتیازات مناسب خصوصاً در حوزه جذب اساتید و هیئت علمی قوی این توانایی را دارد تا بتواند در عرصه علم گامهای بلندتری بردارد. ضمن اینکه با ۲۵ قطب علمی در کشور پیشتاز است.
این دانشگاه در حوزههای مهندسی نیز قطبهایی را معرفی کرده و مجوز آن را دریافت کرده که میتوان به قطب علمی مهندسی و مدیریت زیرساختهای عمرانی، قطب علمی کنترل و پردازش هوشمند، قطب علمی الکترونیک و نانوالکترونیک یا قطب علمی طراحی و بهینهسازی سامانههای انرژی اشاره کرد. بسیار جالب است که اگر شما بخواهید اطلاعاتی در زمینه فعالیت و دستاوردهای این قطبهای علمی کسب کنید با صفحه بسته مواجه میشوید و در واقع هیچ اطلاعاتی در این زمینه ثبت نشده است. در آخرین ویرایش آییننامه این مراکز، قطبهای علمی ویژگیهای خاصی پیدا کردند. با توجه به اینکه در برنامه سوم قطبهای علمی در یک رشته تشکیل میشدند، دامنه فعالیتهای تحقیقاتی وسیع و دستیابی به بسیاری از اهداف مشکل میشد. مهمترین ویژگی آییننامه جدید، تخصصی شدن و مرجعیت علمی پیدا کردن قطبهای علمی است. به عنوان مثال در رشته فیزیک، قطب علمی فتونیک تشکیل شده است.
تولید دانش با تمرکز علمی
به این ترتیب تمرکز در یک زمینه خاص، موجب انباشت دانش و تولید دانش در آن زمینه میشود. قطبهای علمی سه عنصر اصلی دارند: عنصر اول هسته قطب علمی است که متشکل از هفت عضو هیئت علمی فعال و برجسته در زمینههای خاص است. عنصر دوم این است که اهداف قطب علمی باید در یک برنامه پنج ساله مشخص شود. عنصر سوم تولید نرمافزارها و سختافزارهای لازم برای اجرای برنامه قطب علمی است.
با ایجاد قطبهای علمی فاصله دانشگاه با صنعت کمتر و ارتباطات آنها گستردهتر میشود. بخش صنعتی علاقهمند به ارتباط با این مراکز است و این ارتباط در جهت رفع نیازهای کشور مفید است. امروزه اعتبار دانشگاهها به افزایش دانشجو و اعضای هیئت علمی نیست. تعداد مراکز رشد، مراکز دانشبنیان و قطبهای علمی مایه افتخار و اعتبار دانشگاهها هستند.