سنبل آبی به عنوان یکی از گیاهان شناور بومی مناطق گرمسیری امریکای جنوبی شناخته میشود که به دلیل سرعت در رشد، تکثیر و مخاطراتی که به دلیل جذب فلزات سنگین و کاهش اکسیژن در آب دارد، سلامت انسان و محیط زیست را به خطر میاندازد. از همین رو هر ساله میلیونها دلار صرف مقابله با این گیاه در کشورهای مختلف میشود. گیاهی که این روزها به استان گیلان راه یافته و در کنار تهدیداتی همچون خشکسالی، محیطزیست استان را با مشکل جدی مواجه کرده است. در حال حاضر کارشناسان ضمن نگرانی از سرطانزا بودن این گیاه از به صدا درآمدن زنگ خطری برای حیات تالابهای استان و آبزیان آن هشدار میدهند.
گیاه سنبل آبی که نام دیگر آن ارکیده آبی است؛ گیاهی آبزی و شناور از خانواده غلافیان بومی مناطق گرمسیری امریکای جنوبی به حساب میآید که در آبهای شیرین زندگی کرده و در خارج از زیستگاه خود به عنوان گیاهی مهاجم شناخته میشود. از همین رو با توجه به سرعت تکثیر این گیاه در آبهای شیرین کشورهای مختلف کارشناسان محیطزیست سازمان ملل متحد، این گیاه را به عنوان مهمترین گیاه مهاجم آبزی دنیا معرفی میکنند که تنوع زیستی بسیاری از کشورهای دنیا را با خطر مواجه کرده است.
سنبل آبی با برگهای گسترده، ضخیم، براق و تخم مرغی شکل ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتری که به اندازه یک متر در ارتفاع بالاتر از سطح آب رشد میکند، دارای ریشههای ارغوانی سیاه و ساقه راست است و ۸ تا ۱۵ گل جذاب را بر روی خود دارد. از همینرو توجه مردم بسیاری را به خود جلب کرده است و این ناآگاهی آنها در خصوص خطرات گسترش گیاه منجر به انتشار آن در مناطق مختلف شده است.
در همین راستا نیز این گیاه در سالهای گذشته وارد تالابهای استان گیلان، به ویژه تالاب بینالمللی انزلی، تالاب عینک رشت و چند آببندان استان شده است و به عنوان خطری برای حیات تالابهای استان شناخته میشود.
جمعآوری ۳۰ تن سنبل آبی
گفته میشود که در برخی از شهرهای استان گیلان همچون شهر رشت سنبل آبی بهعنوان گیاهی زینتی فروخته و در بین مردم رد وبدل میشود. این نیز در حالی است که جابهجایی این گیاه باعث رشد و تکثیر آن در تمام محیطهای آبی استان میشود و خطری هم ردیف استنشاق گاز خردل برای محیطزیست و بهتبع برای ساکنان استان دارد. در این رابطه رئیس اداره حفاظت محیطزیست آستارا با تأیید مطالب فوق میگوید: «این علف هرز با قدرت بالای پالایش محیط، فلزات سنگین نظیر جیوه و سرب را از فاضلاب واحدهای صنعتی جذب میکند، از همین رو نگهداری آن برای تزئین منزل و مغازه، مضر و سرطانزاست.» محمدرضا روشنی با اشاره به اینکه مهمترین دلیل تکثیر و انتقال سنبل آبی در برخی استانها فروش آن است، ادامه میدهد: «این گیاه از طریق بذر، ساقه و افتادن در طبیعت رشد میکند و باید برای ریشه کنی آن محیطزیست را به طور مرتب پایش کرد.» در همین راستا لازم به ذکر است که چندی پیش اداره حفاظت از محیطزیست آستارا نزدیک به ۳۰ تن سنبل آبی را از آبگیر سفیر امید این استان جمعآوری کرده است.
برهم خوردن اکوسیستم با سنبل آبی
آنطور که کارشناسان میگویند، هر گیاه سنبل آبی هزاران دانه در سال تولید میکند و دوام برخی دانهها تا ۲۸ سال هم میرسد و همین موضوع باعث میشود در برخی مناطق، جمعیت این گیاه طی دو هفته، حدود دو برابر شود. مسئول گروه مردم نهاد همیاران طبیعت آستارا با تأیید این موضوع بیان میکند: «سنبل آبی به دمای هوای پایین حساس است و در زمستان دوام نمیآورد، اما در تابستان گلهای زیبایی میدهد. سنبل آبی که از طریق حمل و نقل دریایی وارد حوضه آبی کشور ما شده، در صورت کنترل نشدن، دریاچهها، تالابها و برکهها را به طور کامل پوشش میدهد.»
مریم توشه ادامه میدهد: «این گیاه به طور چشمگیری جریان آب را کاهش میدهد، باعث افزایش تعرق آب تا ۸۰ درصد میشود و همچنین جلوی رسیدن اشعه نور خورشید به گیاهان و موجودات آبزی را میگیرد.» از همین رو به عنوان عاملی مضر برای محیطزیست شناخته میشود. یونس رنجکش، فرماندار آستارا نیز در این رابطه تأکید میکند: «گیاه سنبل آبی باعث بر هم خوردن اکوسیستم منطقه میشود و هیچ کوتاهی در این زمینه قابل قبول نیست و مسئولان دستگاههای متولی باید اقدامات جدی در این زمینه انجام دهند.» در حال حاضر ۱۱ عامل محیطزیست استان گیلان را مورد تهدید قرار میدهد که سنبل آبی یکی از آنهاست و پاکسازی کامل آن ۱۵ سال زمان نیاز دارد. از همین رو هر روزی که مسئولان در راستای حذف آن تأخیر کنند، میتواند بر حجم مشکلات بیافزاید.