سایه افکندن نزدیک به دو دهه خشکسالی بر سر خراسان جنوبی ازجمله مشکلاتی است که سبب شده کشاورزی استان تحت تأثیر این معضل نتواند در زمینه تنوعی از تولیدات کشاورزی گام بردارد و تنها مجبور باشد برخی از محصولاتی را که با شرایط آب و هوایی فعلی سازگارتر است، تولید کند. با این حال اقدام در زمینه کاهش مصرف آب در کشاورزی با استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری، کشت گلخانه‌ای و کشت نشایی موجب شده تا کشاورزان استان بتوانند در رابطه با برخی از تولیدات گام‌های خوبی را بردارند؛ موضوعی که موجب شد تا وزیر جهاد کشاورزی در سفر اخیر خود به این منطقه از تبدیل شدن خراسان‌جنوبی به قطب مقاومت در برابر خشکسالی نام ببرد.
توانمندی مردم استان خراسان جنوبی در زمینه تولیدات کشاورزی و دامی ازجمله موفقیت‌هایی است که سبب شده تا با وجود خشکسالی‌های دو دهه اخیر این مردمان سختکوش بتوانند بهترین بهره را از این موضوع ببرند؛ با این حال، برداشت‌های بی‌رویه و مازاد آب از منابع آبی استان در سال‌های اخیر و استفاده از حدود ۹۲ درصد آب استان در بخش کشاورزی موجب شده تا بهره‌برداران با مشکلات بسیاری مواجه شوند به طوری که برخی مجبور به ترک روستا‌ها شوند.
مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی با اشاره به کاهش ۳۶ درصدی میزان بارندگی‌ها از مهرماه سال گذشته تاکنون در استان می‌گوید: «میانگین بارندگی‌های استان ۳/۶۶ میلیمتر است که نسبت به دراز مدت ۴۴ درصد و نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۶ درصد کاهش دارد.» علیرضا خندان‌رو می‌افزاید: «شهرستان‌های بشرویه، فردوس، طبس، بیرجند و قاینات جزو ۲۰ شهر خشک کشور است.» به گفته وی بر اساس آمار اعلام شده مرکز ملی پایش خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، بشرویه رتبه یک، فردوس رتبه ۲، طبس رتبه ۱۶ و بیرجند و قاینات رتبه ۲۰ را در بین ۱۸۰ شهرستان کشور از لحاظ کاهش بارندگی دارند.
راه نجات کشاورزی مدیریت منابع آبی
یکی از کار‌هایی که در مواقع کاهش منابع آبی انجام می‌گیرد تغییر کشت و مدیریت مصرف آب است. آمار‌ها نشان می‌دهد تا سال ۹۰ حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب در استان خراسان جنوبی مصرف می‌شد که به علت کاهش آب‌دهی قنوات و کم شدن آب چاه‌ها این رقم در سال‌های اخیر به ۹۲۰ میلیون متر مکعب آب در سال رسیده است. همچنین در بحث شرب نیز بخش عمده آن به صورت پساب به سفره‌ها برمی‌گردد و حدود ۲ درصد نیز در صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد. از آنجا که تغییر الگوی کشت و رفتن به سمت محصولات کم‌آب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است لذا برای مدیریت منابع آبی سطح زیرکشت برخی محصولات مانند گندم، چغندرقند و محصولات جالیزی در خراسان جنوبی در دهه اخیر کاهش چشمگیری داشته است. این موضوع موجب شده تا در حال حاضر سطح زیرکشت گندم در استان از ۵۴ هزار هکتار در طول یک دهه به حدود ۲۳ هزار هکتار کاهش داشته است. سطح زیر کشت چغندرقند هم از ۶ هزار و ۷۴۹ هکتار به ۷۸۶ هکتار، پنبه از ۱۲ هزار و ۵۴۰ به ۷ هزار و ۶۴۹ هکتار و محصولات جالیزی از ۱۹ هزار و ۹۶۱ به ۶ هزار و ۲۶۲ هکتار رسیده است، که نشان از مدیریت مردم دارد؛ چراکه با وجود کاهش منابع آبی و خشکسالی‌های چند ساله خود مردم به سمت کشت میوه‌های کم‌آب‌بر رفته‌اند. این در حالی است که سطح زیرکشت محصولات مزیت‌دار مانند زرشک، عناب و زعفران هم در استان در دهه اخیر به ترتیب از ۷ هزار و ۸۸۱ هکتار به ۱۴ هزار و ۶۵۶ در زرشک، هزار و ۱۱۹ هکتار در عناب به ۲ هزار و ۸۶۲ هکتار و در زعفران هم از ۱۱ هزار و ۳۶۰ هکتار به ۱۵ هزار هکتار افزایش داشته است.
قطب مقاومت در برابر خشکسالی
از گذشته تاکنون مردم مناطق گرم و خشک که با کمبود منابع آبی مواجه بودند یاد گرفتند که چگونه آب مصرفی خود را مدیریت کنند؛ این در حالی است که امروزه فناوری‌های جدید به کمک بهره‌وران آمده تا آن‌ها بهترین بهره را از این موضوع ببرند که به عنوان نمونه می‌توان از استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری، کشت محصولات کم‌آب و استفاده از گلخانه اشاره کرد؛ موضوعی که به صورت جدی از سوی کارشناسان کشاورزی خراسان جنوبی دنبال می‌شود. این مهم موجب شد تا وزیر جهاد کشاورزی در سفر اخیر خود به این استان اعلام کند: «خراسان‌جنوبی قطب مقاومت در برابر خشکسالی است که این مهم می‌طلبد در مورد آب، دو سیاست افزایش راندمان آب و افزایش بهره‌وری آب را در خراسان‌جنوبی پیگیری کنیم.» محمود حجتی افزود: «یکی از نشانه‌های افزایش بهره‌وری آب بحث کشت نشایی است که در خراسان جنوبی در مورد کشت نشایی چغندر موفق عمل شده و در مجتمع کشت و صنعت با این اقدام ۳۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی شده است.»
