سرویس ایران جوان آنلاین: با وجود آنکه خاک نقش مهمی در ادامه زندگی موجودات دارد و تولید مواد غذایی گیاهی و دامی به آن وابسته است، با این حال بی‌توجهی به حفظ آن موجب شده تا این روز‌ها بیشتر خاک استان‌های کشور به‌شدت رو به فرسایش و نابودی گذارند؛ مسئله‌ای که در حال حاضر دو استان لرستان و مازندران را که نقش مهمی در زمینه تولیدات گیاهی و دامی دارند، به‌شدت تهدید می‌کند. این موضوع موجب شد تا مدیر گروه خاک‌شناسی دانشگاه علوم کشاورزی ساری تأکید کند: «شخم در جهت شیب در اراضی شیب‌دار، وجود دام بیش از ظرفیت مرتع، تبدیل مراتع به زمین‌های کشاورزی و همچنین قطع درختان و بدون پوشش گذاشتن مزارع و اراضی مصداق‌هایی است که باعث شده روند فرسایش خاک به‌ویژه در مازندران تشدید شود.»
آمار‌ها نشان می‌دهد، ۱۰ درصد ارزش محصولات کشاورزی و ۷ درصد تولیدات کشاورزی کشور مربوط به مازندران است؛ موضوعی که موجب شده تا این استان رتبه نخست را در تولید ۱۲ محصول زراعی، باغی، دامی و شیلاتی به خود اختصاص دهد، و ۲۷ درصد تولید ناخالص داخلی و ۲۳ درصد اشتغال مستقیم استان مربوط به بخش کشاورزی باشد. همچنین استان لرستان نیز سالانه ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تن انواع محصولات کشاورزی و دامی تولید می‌کند، و این درحالی است که قابلیت تولید ۳ هزار تن محصول کشاورزی را نیز دارد. این آمار نشان می‌دهد که این دو منطقه چه تأثیری بر تولیدات کشاورزی و دامی دارند و عملاً جزو مهم‌ترین مناطق در این زمینه به شمار می‌روند.
مرگ زودهنگام خاک حاصلخیز مازندران
همانطور که گفته شد شرایط آب و هوایی در کنار حاصلخیزی خاک مازندران موجب شده تا این استان یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان مواد غذایی و دامی به شمار می‌رود و کمتر منطقه‌ای توان رقابت با آن را داشته باشد. با تمام این مزایا که از آن نام برده شد در سال‌های اخیر استفاده بیش از حد از منابع آبی و ورود آب شور دریا به زمین‌های منطقه در کنار شخم در جهت شیب در اراضی شیب‌دار، وجود دام بیش از ظرفیت مرتع، تبدیل مراتع به زمین‌های کشاورزی و همچنین قطع درختان و بدون پوشش گذاشتن مزارع و اراضی مصداق‌هایی است که باعث شده فرسایش خاک به‌ویژه در مازندران تشدید شود. مدیر گروه خاک‌شناسی دانشگاه علوم کشاورزی ساری با تأیید این موارد می‌گوید: «چنانچه میزان خاک تولیدی بیشتر از میزان فرسایش خاک باشد این روند طبیعی بوده و مشکلی ایجاد نخواهد کرد، اما اگر این تعادل بر هم بخورد و فرسایش بیش از تولید صورت گیرد اصطلاحاً فرسایش مخرب اتفاق افتاده است.» محمدعلی بهمنیار وضعیت کنونی فرسایش خاک در کشور را مخرب معرفی کرده و با بیان راه‌حل‌های جلوگیری از فرسایش خاک می‌افزاید: «ایجاد پوشش گیاهی، رعایت اصول کشاورزی، وجود تعداد مناسب دام در مرتع و حفظ جنگل‌ها می‌تواند به کاهش فرسایش خاک کمک شایانی کند.» از آنجا که هرگونه بهره‌برداری بی‌رویه از خاک و اجرای برنامه‌های نادرست باعث تشدید فرسایش خاک خواهد شد لذا نباید منابعی همچون پساب‌ها و فاضلاب‌های شهری و صنعتی را که سبب آلودگی خاک می‌شوند، قبل از تصفیه در زمین‌ها رهاسازی کرد. از طرفی نفوذ عناصری که به علت دفن زباله وارد عمق خاک می‌شوند، غیر قابل احیا بوده و این عناصر به دلیل نفوذ به اعماق خاک و همچنین منابع آب‌های زیرزمینی قابل تصفیه و بازیابی نبوده و مشکلات عدیده‌ای را برای خاک و آب ایجاد می‌کنند. عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با اشاره به نقش خطرناک مواد آلاینده در آب و خاک می‌گوید: «انواع آلودگی ناشی از سموم کشاورزی، فلزات سنگین و شوری آن سبب از بین رفتن بیولوژی خاک، کاهش موجودات زنده و باکتری‌های مفید و درنهایت کاهش توان حاصلخیزی خاک می‌شود.»
فرسودگی ۹۰ درصد زمین‌های زراعی کشور
ایران دارای ۵/۱۸ میلیون هکتار زمین زراعی است که بیش‌از ۹۰ درصد آن‌ها با مشکلات مربوط به خاک روبه‌رو بوده که فرسایش خاک از جمله این موارد است. همچنین برای تشکیل یک لایه خاک، زمانی بین ۳۰۰ تا ۷۰۰ سال طول می‌کشد. این زمان در کشور ایران بیش از یک هزار سال است. از طرفی بررسی‌ها نشان می‌دهد فرسایش خاک بیش از حد استاندارد‌های جهانی در کشور است. پس از مازندران لرستان دومین استانی است که با مشکل فرسایش خاکی مواجه است. رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان با تأیید این موضوع می‌گوید: «متوسط فرسایش خاک در ایران ۱۶ تا ۱۷ تن در هر هکتار است که در استان نیز نزدیک به همین میزان است.» عبدالرضا بازدار با بیان اینکه بیش از ۵۰ درصد خاکهای کشور جوان هستند، می‌افزاید: «از آنجا که بیش از ۷۵ درصد آن در اقلیم خشک و نیمه‌خشک واقع شده است، لذا اگر خاکی میخواهد تشکیل شود باید رطوبت کافی وجود داشته باشد که متأسفانه در کشورمان به دلیل خشکی، تشکیل نمیشود.»
