در آستانه برگزاري سومين دوره مسابقه ملي مناظره دانشجويي با «رضا فريدزاده»، رئيس سازمان دانشجويان جهاد دانشگاهي گفت و گو كرده ايم كه در ادامه مي خوانيد...
به عنوان مدخل، لطفا از سابقه جهانی و داخلی این مسابقات بفرمایید. زمینه شکل گیری این مسابقات در ایران چگونه بود و آیا این مسابقات ربطی به مسابقات فن بیانی که سال ها قبل جهاد برگزار می کرد دارد؟ ضمن تشکر از فرصتی که در اختیار اینجانب قرار دادید. مسابقات مناظره سال‌ها است که در کشورهای اروپایی و آمریکایی در حال برگزاری است به این شکل که مسابقات در این کشورها برگزار می‌شود و تیم‌های برگزیده به مسابقات جهانی می‌روند. یعنی علاوه بر اینکه مسابقات مناظره در کشورها برگزار می‌شود، مسابقات جهانی مناظره هم سال‌ها است که در حال برگزاری است. برگزاری مسابقات قهرمانی مناظره در دنیا اشکال استاندارد گوناگونی دارد که از جمله‌ی آنها می‌توان به (مدارس جهانی، شیوه‌ی پوپری، پارلمانی و…) اشاره کرد.
اما واقعیت این است که قرن‌ها قبل از اینکه غربی‌ها به فکر برگزاری این مسابقات بیفتند، سابقه درخشان و طولانی از برگزاری مناظرات توسط امامان معصوم (علیهم السلام) و علما و فضلای اسلامی و ایرانی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به مناظره‌های امام رضا (ع) که مناظره‌های معروفی هستند اشاره کرد. البته این مناظره‌ها به معنای امروزی و آن کاری که ما داریم انجام می‌دهیم که با حضور هیئت داوران برگزار می شود، نبوده است ولی اگر مردم و حاضران و حتی خود مناظره‌کنندگان را که عموما تحت تاثیر قرار می‌گرفته‌اند، به نوعی هیئت داوران آن مناظره ها بدانیم، می‌شود گفت که برگزاری مناظره‌های قانونمند، هدفمند، با ارائه ی استدلال‌های منطقی و محکم به همراه رعایت اخلاق و ادب مناظره، ریشه در فرهنگ عمیق و اصیل اسلامی و ایرانی دارد. همانطوریکه می‌دانید مثلا خواجه نصیرالدین طوسی یکی از القابش "فیلسوف گفتگو" است که اتفاقاً ما هم این مسابقات را به نام ایشان برگزار می‌کنیم و نشان و تندیس ملی"خواجه نصیرالدین طوسی" را به تیم برگزیده اهدا می‌کنیم.
ایده برگزاری مسابقات مناظره دانشجویی با توجه به مشاهداتی که جناب آقای دکتر منتظری رئیس اسبق جهاد دانشگاهی در دوران تحصیل در انگلیس داشتند، توسط ایشان به سازمان دانشجویان ارائه شد. بیش از نه ماه کار پژوهشی و علمی توسط همکاران سازمان دانشجویان در حوزه معاونت آموزشی ـ پژوهشی سازمان بر روی این‌کار انجام گرفت. فیلم‌های مسابقات مختلف خارجی مرور شد و به خاطر اینکه کار مسابقات مناظره در ایران نو و بدیع بود و منبعی هم برای آن وجود نداشت، حجم وسیعی از ترجمه و تحقیق و پژوهش روی آن انجام شد تا به شکلی که امروز در حال برگزاری است برسیم. و سرانجام در بهمن ماه سال 90 دبیرخانه مسابقات مناظره راه اندازی شد و اردیبهشت 91 هم اولین دوره مسابقات برگزار شد.
در این مدت واقعا تلاش فراوانی در سازمان دانشجویان انجام شد تا این مسابقات بومی سازی شود و بر فرهنگ کشور ما منطبق شود. مقام معظم رهبری در پاسخ به نامه پژوهشگران حوزه علمیه که در سال 81 مرقوم فرموده بودند دقیقاً به "امکان برگزاری مناظره‌های قانونمند توأم با امکان داوری" به عنوان یکی از روش های توسعه و تعمیق فرهنگ نقد و گفتگو به عنوان یکی از نیازهای اصلی کشور تاکید فرموده بودند که همین اشاره ظریف و دقیق معظم‌له به عنوان چراغ روشن و مبنای کار همکاران ما در سازمان دانشجویان قرار گرفت. البته معظم له در پایان همان مرقومه اظهار امیدواری کرده بودند که تا قبل از بیست و پنجمین سال بهار آزادی یعنی حدود سال‌های82-83 شاهد به ثمر نشستن و شکوفایی این حرکت علمی در کشور باشیم که متاسفانه در عمل این اتفاق نیفتاد و به نظرم شاید بسیاری از مشکلات و مسائلی که در سال‌های اخیر حتی در فضای سیاسی کشور رخ داد و بعضاً رخ می‌دهد، به دلیل عمل نکردن به این فرمایش مقام معظم رهبری باشد.
یکی از مسائلی که در این مسابقات مورد نظر قرار گرفته و تلاش می‌شود هر دوره نسبت به دوره قبل در این مسیر حرکت رو به رشدی داشته باشیم، این نکته است که دانشجویان و تیم‌های شرکت کننده در این مسابقات قرار نیست فقط از موضوع مورد مناظره دفاع کنند و یا با آن مخالفت کنند در حالیکه ممکن است در باور خودشان نظر دیگری داشته باشند. یعنی قرار نیست دانشجویان این توانایی و پتانسیل را پیدا بکنند که در مواردی حتی خلاف نظر واقعی و قلبی خودشان از آن موضوع دفاع کنند بلکه مناظره و مسابقه‌ای برای ما ارزشمند و مطلوب است که در آن دانشجو، بتواند از آن موضعی که به اعتقاد خودش حق است با رعایت اخلاق و ادب دفاع کند و حتی اگر در یک مسابقه به دلیل استدلالات قوی‌تر تیم مقابل به این نتیجه رسید که نظر او نظر درستی نیست این را بپذیرد و در پذیرفتن نظر حق یا نزدیک به حق تردید نکند.
در این دیدگاه به مسابقات مناظره دانشجویی فقط و فقط به چشم یک مسابقه و تفریح نگاه نمی‌شود. مناظره و مسابقه‌ای برای ما ارزشمند است که در آن، دانشجویان بتوانند این تفاوت را در آن لحاظ کنند. این تفاوت اصلی و عمده برگزاری مسابقات مناظره باروش‌های خارجی آن است که قبلاً عرض کردم در سازمان دانشجویان مطابق با فرهنگ اسلامی و ایرانی بومی سازی شده است و همچنین تفاوت آن با مسابقات فن بیانی است که قبلاً انجام می‌شده است. یعنی فن بیان یکی از شروط‌ها و توانمندی‌های "لازم" جهت شرکت دانشجویان در این مسابقات است ولی فقط شرط "کافی" نیست و دانشجویان باید در این مسابقات با داشتن فن بیان قوی از طرفی و با استدلال قوی و محکم و استفاده از مستندات متقناز طرف دیگر از عقیده و باورشان دفاع کنند.
نحوه برگزاری این مسابقات و انتخاب تیم ها و روند مسابقه و البته چگونگی شرکت در مسابقات این سال به چه شكل است؟دانشجویان در قالب تیم‌های چهار نفره می‌توانند در مسابقات ثبت نام کنند. البته یک نفر هم از اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها به عنوان سرپرست گروه معرفی می‌شود. پس از طی مراحل ثبت نام، برای تیم‌های شرکت کننده کارگاه‌های آموزشی با موضوعات مختلف از جمله اندیشیدن دیالکتیکی، مهارت‌های چیرگی، اصول گفتگو و اصول شنیدن برگزار می‌شود که حضور حداقل دو نفر از اعضای هر تیم در این کارگاه‌های دو روزه الزامی است. ذکر این نکته هم لازم است که از تیم‌های چهارنفره، دونفر به عنوان مناظره‌کننده و دونفر به عنوان محقق و پژوهشگر درهر تیم حضور دارند. قرعه‌کشی مسابقات باحضور نمایندگان تیم‌ها برگزار می‌شود و تیم‌ها در دور مقدماتی با هم روبرو می‌شوند. موضوعات مسابقه هم از قبل توسط شورای علمی تعیین شده که یک گروه در هرمسابقه به عنوان موافق و گروه دیگر به عنوان مخالف به بیان نظرات خود می‌پردازند. مسابقات به صورت حذفی است و تیم‌های برنده به دور بعدی می‌روند، نهایتا چهار تیم به مرحله نیمه نهایی و بعد از آن مراحل نهایی و رده بندی می‌رسند.
یکی از کارهایی که در بحث بومی سازی مسابقات مد نظر قرار گرفت انتخاب "تیم اخلاق" است یعنی علاوه بر تیم‌های اول تا چهارم مسابقات یک تیم را هم به عنوان تیم اخلاق، انتخاب و معرفی می‌کنیم که بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
زمان هر مسابقه در مجموع ۳۲ دقیقه است که به صورت یک فرصت ۶ دقیقه ای، جهت طرح مسأله، دو فرصت ۳ دقیقه ای جهت دفاع و یک فرصت ۴ دقیقه ای جهت نتیجه گیری برای هر گروه تفکیک شده است. هیئت داوران هم که متشکل از سه نفر از هئیت علمی دانشگاه‌ها هستند پس از اتمام نظرات موافق و مخالف مطابق فرم از پیش طراحی شده به اعلام نظر و تعیین تیم برنده می‌پردازند. در این مسابقات علاوه بر فن بیان و قدرت تاثیر گذاری بر مخاطب، محتوای نظرات و صحبت ها و ... هم حائز اهمیت است و امتیاز بالایی دارد.
همانطور که اشاره کردم دوره اول اردیبهشت‌ماه 91 دوره دوم مسابقات بهمن‌ماه 91 برگزارشد که بسیار مورد استقبال دانشجویان و اساتید قرار گرفت.
امسال هم علاقمندان فرصت داشتند تا تاریخ 15 دی‌ماه با مراجعه به سایت تخصصی مسابقات مناظره دانشجویی به نشانی www.isdc.ir در سومین دوره مسابقات ثبت نام کنند. البته تا الان 63 تیم دانشجویی در مسابقات ثبت نام کرده اند که نسبت به دوره قبل رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد. مسابقات هم بهمن ماه سال جاری در دانشگاه علم و فرهنگ جهاددانشگاهی برگزار خواهد شد.
سایت مسابقات چند هدف را از برگزاری این مسابقات درج کرده است، مانند: رشد و شکوفایی فرهنگ گفت وگو، زمینه سازی برای شکل گیری تفکر خلاق و نقاد در میان دانشجویان،ایجاد انگیزه در جامعه جهت گرایش به ارتقاء دانش و آگاهی و.... سوال این است که چند مسابقه که هر کدام یک ساعت هم طول نمی کشد چگونه می تواند در رسیدن به این اهداف موثر باشد؟ما در سازمان دانشجویان قرار است در حد امکانات و اعتبارات خودمان مسیر را نشان بدهیم و بگوییم برای اینکه جامعه و دانشگاه، در مسیر تعالی و رشد قرار بگیرد و بتواند آزادانه در مورد مسائل مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و ... اظهار نظر کند باید در این مسیر و این راه حرکت کند. یعنی ضمن احترام به نظرات مخالف و رعایت اخلاق، با استدلال و منطق حرف خودمان را بزنیم و در نهایت قضاوت را هم به مردم و مخاطبان بسپاریم. یعنی فارغ از دعواها و جنجال‌ها بتوانیم حرف بزنیم. به نظرم این اهداف با این روش محقق می‌شودالبته هر چقدر ما بتوانیم این مسابقات و این روش را در سطح دانشگاه‌ها و جامعه بیشتر گسترش و توسعه بدهیم، اثرات و برکات آن بیشتر است. ماداریم راه درست را نشان می دهیم اگر بتوانیم این راه درست را فراگیر کنیم به تمامی آن اهداف هم خواهیم رسید. البته کار مشکلی است. اصولا ورود به "فضاهای تجربه نشده یا کمتر تجربه شده" همیشه سختی‌های خودش را دارد ولی در عین حال بسیار شیرین و ماندگار خواهد بود.
ملاک های امتیاز دهی بر چه اساسی است و داوران از چه کسانی انتخاب می شوند؟همانطور که قبلا گفتم اعضای هیئت داوران از اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها انتخاب می‌شوند و تلاش می‌شود بسته به موضوع هر مسابقه ترکیبی از داوران مرتبط با موضوع انتخاب شوند. البته به علت تعداد زیاد مسابقات همیشه این ترکیب ایده‌ال فراهم نمی‌شود و این یکی از ایرادات کار است، ولی بنا بر این است که داوران علاوه بر صلاحیت‌های عمومی حتما در موضوع مورد بحث هم تا حدودی صاحب‌نظر و حداقل آشنا با موضوع باشند. البته قطعا باید نظرمان به این نکته هم باشدکه خدای ناکرده اساتید محترم درباره آن موضوع تعصب خاصی نداشته باشند. ملاک ها بر اساس آیین‌نامه داوری پارامتر های زیادی دارد که بعضی شکلی است مثل فن بیان و حتی حرکات دست و صورتو بعضی محتوایی هستند که استدلال، استناد به روایات و مستندات و ارائه نظرات و رد نظرات و حتی در مواردی نظریه پردازی را شامل می‌شود.
آیا درهم بودن مقاطع تحصیلی مختلف (کارشناسی تا دکتری) سبب اجحاف به گروه های پایین تر نمی شود؟ آیا شکایت و نقدی از این بابت تا به حال دریافت نکرده اید؟ در دبیر خانه مسابقات لزوما به این نکته معتقد نیستیم که میزان و سطح تحصیلات و یا رشته تحصیلی می‌تواند در این مسابقات نقش محوری داشته باشد. ضمن اینکه همانطور که اشاره کردم هر تیم شامل دو نفر محقق و دونفر مناظره کننده است و اختیار اینکه ترکیب این تیم از هر نظر چگونه باشد کاملا در اختیار خود دانشجویان است. یکی از اهداف این مسابقات تمرین کار گروهی و تیمی است و به این منظور دانشجویان خودشان آزاد هستند همکاران و هم‌تیمی خودشان را خودشان انتخاب کنند. موضوعات هم طوری انتخاب می شوند که ما خیلی به مسائل تخصصی حوزه‌های مختلف ورود نمی کنیم بلکه بیشتر مسائل و مواردی را که در سطح جامعه با آن روبرو هستیم به مسابقه می‌گذاریم.
ارتباط شما به دانشجویانی که از سراسر کشور به این مسابقات می آیند، پس از اتمام مسابقات چگونه است؟ قطع می شود تا سال بعدی؟ از امسال بخشی در دبیر خانه راه اندازی شده است که دانشجویان علاقمند می‌توانند در قالب "عضو افتخاری" سازمان دانشجویان با دبیرخانه مسابقات در ارتباط باشند و ارتباط خوبی هم برقرار شده، اما قبول داریم که این قسمت جای کار خیلی زیادی دارد و در حال رفع کردن این ایراد هستیم. یعنی ما باید به ارتباط دو سویه مثبت و رو به رشد با شرکت کنندگان در مسابقات برسیم و بتوانیم حتما از نظرات آنها استفاده کنیم.
بزرگترین نقاط ضعف برگزاری مسابقه در دو دوره قبلی که امسال سعی در برطرف کردن آن را دارید چه بوده است؟ واقعیت این است که برگزاری مسابقات با این اهداف بزرگ و متعالی،با این امکانات و اعتبارات بسیار کم بسیار مشکل است و کمبود امکانات، ناخودآگاه بر کیفیت کار تاثیر می‌گذارد. یکی از ایرادات عمده کار این است که ما نمی‌توانیم این جریان را به یک جریان دائمی در دانشگاه‌ها تبدیل کنیم. من خیلی تمایل داشتم این مسابقات در طول سال با تعداد تیم‌های بیشتر و حتی در استان‌های مختلف برگزار شود تا جریان سازی شود. ما الان با تعداد تیم‌های محدود مسابقات را برگزار می‌کنیم و مجبوریم علیرغم میل باطنی بعضی وقت‌ها به دلیل کمبود امکانات، از تیم‌های علاقمند ثبت نام نکنیم.
مخصوصاً گروه‌های شهرستانی واقعاً از نظر امکانات در مضیقه هستند و ما نمی‌توانیم به نحو مطلوب و شایسته از آنها پذیرایی کنیم. دربرگزاری مسابقات هم هنوز آیین‌نامه‌های اجرایی، داوری و...قابلیت اصلاح و بهتر شدن را دارند که این فرایندهر سال رو به بهبود است. چون کار دارد بومی سازی می‌شود و مشابه نداشته، این ایرادات، طبیعی است و آنها را قبول دارم. از طرف دیگر واقعیت این است که بعضاً جامعه، دانشگاه و دانشجویان هم با این روش مناظره آشنا و مأنوس نیستند و گاهی وقت‌ها شاید تمایل داشته باشند حرف‌های دیگر یا حرکات دیگری خارج از مثلاً موضوع مسابقه هم بزنند که اصلاً اینجا جای آن نیست. اینجا محلی است برای تمرین گفتگو، شنیدن و شنیده شدن، احترام به نظرات مخالف و رعایت اخلاق و انصاف در حرف و عمل.
البته به نظر من مناظرات دانشجویی در حال اوج گیری است و این روند رو به رشد کاملاً مشهود است. استقبال دانشجویان از این مسابقات و نحوه‌ی حضورشان در مسابقات، نوید بخش آینده بسیار روشن در دانشگاه و در بین نخبگان است و بسیار امیدوارم که به زودی شاهد سرازیر شدن آثار و برکات این مناظره‌های قانونمند در جامعه باشیمان شاا... .در پایان صحبت لازم می‌دانم از تمامی همکاران عزیزم در سازمان دانشجویان که با تحمل دشواری‌ها و مظلومانه این فعالیت ارزشمند را شروع کرده اند و به جلو می‌برند تشکر و قدردانی کنم.
