جوانآنلاین: در طول تاریخ جهان هنر؛ معماری ایران همواره زبانزد خاص و عام بوده است و همه تاریخ نویسان و محققان جهان به ناب بودن این هنر اذعان داشته اند.
کشور ما ایران در فهرست جهانی یونسکو دارای آثار به ثبت رسیده بسیاری است که در این بین اماکن مذهبی از جمله کلیسا و مساجد تاریخی وجود دارند که به خاطر قدمت، زیبایی و معماری ویژهای که دارند مورد توجه قرار گرفته اند.
شمار گردشگرانی که تنها به دلیل بازدید از این آثار تاریخی ایران ثبت در میراث یونسکو به این کشور سفر میکنند، زیاد نیست. اما همواره بازدید از این آثار که شهرت جهانی هم دارند مانند تخت جمشید در استان فارس، بسیار زیاد است. در ادامه به برخی از این مکانهای باستانی اشارهای میکنیم که هم اکنون به عنوان میراث جهانی از آنان محافظت میشود.
چغازنبیل در شوش خوزستان
چغازنبیل نیایشگاهی باستانی است که در زمان عیلامیها و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده است. چغازنبیل یکی از زیباترین آثار باستانی ایران است که در سال ۱۹۷۹، به فهرست آثار جهانی یونسکو اضافه شد و در کتابهای معماری و تاریخ هنر ایران و جهان، از این بنای باشکوه بسیار یاد شده است.
این معبد دارای دو حصار بوده که درون حصار داخلی بخش آیینی قرار داشت و دارای هفت دروازه بوده است. جلوی پلکان جنوب شرقی هم هفت ردیف قربانگاه قرار دارد، احتمالا عدد ۷ مقدس برای ایلامیان مقدس بود. دروازه جنوب شرقی با قیر بندکشی شده است و بر آن به وضوح رد ارابه دیده میشود. این دروازه محل عبور ارابهها بود. شش دروازه دیگر از راههای سنگفرشی به زیگورات میرسیدهاند.
مسجد جامع اصفهان
میدان نقش جهان را نگین شهر اصفهان میدانند. یکی از پر بازدیدترین مقصدهای گردشگری تاریخی ایران که همچون میدان آزادی تهران، آوازه جهانی دارد. این مسجد از مهمترین و قدیمیترین ابنیه تاریخی- مذهبی ایران است که شامل قسمتهای مختلفی از قبیل: گنبد نظامالملک، گنبد تاجالملک، حیاط چهار ایوانی و شبستانهای گرد است. مهمترین طرحهای آن در دوران آل بویه و صفویه شکل گرفتهاند.
در قرن یازدهم هجری (قرن هفدهم میلادی) این میدان یکی از بزرگترین میدانهای جهان و در دورهی شاه عباس و جانشینان او محل بازی چوگان و رژه ارتش و چراغانی و محل نمایشهای مختلف بوده است. دو دروازه سنگی چوگان از آن دوره هنوز در شمال و جنوب میدان از عظمت دیرین آن حکایت میکند. پیرامون تاریخچه تاسیس مسجد اختلاف نظرهایی وجود دارد، ولی به نظر میآید ساخت مسجد جامع به قرون اولیه هجری و در زمان عباسیان بوده است.
بخشهای گوناگون این مسجد نمایانگر سیر تاریخ و تحول سرزمین ایران است. هر بخش از این مسجد در دورههای مختلف اضافه یا متحول شده است در طی قرنهای گذشته این مسجد بارها ترمیم شده است. از آخرین مرمتهای شکل گرفته بر روی این مسجد میتوان به بازسازی بخش تخریب شده که بر اثر بمباران هواپیماهای عراقی در طول هشت سال دفاع مقدس دچار تخریب شدهاند، اشاره کرد. در این مسجد بزرگان علمی و فقهی زیادی به خاک سپرده شدهاند که میتوان به محمدباقر مجلسی معروف به علامه مجلسی و مجلسی ثانی فقیه بلند مرتبه شیعه اشاره کرد.
از نکات جالب دیگر این مسجد وجود محرابهای گوناگون و متعدد در این مسجد است که هر کدام در دوره و زمانهای مختلفی، با هنر و معماری خاص خودشان شکل گرفتهاند. در این مسجد در مجموع هشت ایوان وجود دارد.
تخت جمشید در استان فارس
بسیاری از گردشگران ایرانی و بین المللی، وقتی نام ایران و تاریخ این کشور بیان میشود و صحبت از فرهنگ و قدمت ایران به میان میآید، ناخودآگاه به یاد تخت جمشید (پارسه یا پرسپولیس) میافتند که اعتبار و نماد گردشگری ایران و یکی از معروفترین مقصدهای گردشگری تاریخی و باستانی ایران و جهان به شمار میرود. جایی که هزاران سال قدمت دارد و یادآور امپراطوری پر افتخار و قدرتمند و صلح طلب هخامنشیها به رهبری کوروش و داریوش کبیر است. این مقصد گردشگری تاریخی ایران، نخستین اثر تاریخی کشور است که ثبت جهانی شده و سالانه پذیرای میلیونها گردشگر از سراسر ایران و جهان است.
پاسارگارد
مجموعه هنری و تاریخی پاسارگارد شامل آرامگاه کوروش، مسجد پاسارگاد، باغ پادشاهی پاسارگاد، کاخ دروازه و آرامگاه کمبوجیه است. پاسارگاد از بزرگترین سازههای باستانی به جا مانده از دوران هخامنشی است. مهمترین بنای این مجموعه، آرامگاه کوروش است که نزدیک به ۵۳۰ تا ۵۴۰ پیش از میلاد از سنگ آهکی به رنگ سفید ساخته شده است. اما یکی از مجموعههای پاسارگاد که به صورت جدا و در مجموعه «باغ ایرانی» به عنوان اثر فرهنگی در سال ۲۰۰۴ در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده؛ باغ پاسارگاد است. معماری و طراحی این باغ را به خود کوروش نسبت میدهند.
مجموعه کلیساهای آذربایجانسه کلیسای مهم ایران به نامهای «قره کلیسا»، «سنت استپانوس» و «مریم مقدس» در استانهای آذربایجان شرقی و غربی به عنوان نهمین اثر ایران در سال ۲۰۰۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدهاند. این تصمیم در جلسه کمیته میراث جهانی که در تاریخ ۶ جولای در کانادا برگزار شده بود، گرفته شد.
کلیساهای آذربایجان نمونههای برجستهای از معماری و تزئینات سنتی ارمنی- ایرانی میباشند که ارزش جهانی بسیاری دارند.
قدمت این کلیساها به قرن ۷ هجری قمری میرسد. این مجموعه کلیسا چندین بار به دلیل بلایای طبیعی و انسانی و یا بیتوجهیهای صورت گرفته بازسازی و مرمت شدهاند.
قره کلیسا
قره کلیسا یا سیاه کلیسا یا کلیسای تادئوس مقدس یا کلیسای طاطاووس، نام کلیسایی تاریخی در استان آذربایجان غربی ایران است. این کلیسا در نزدیکی چالدران در کنار روستایی به همین نام واقع شده است. بسیاری این کلیسا را جالبترین و قابل توجه ترین بنای مسیحی در ایران میدانند که برای برگزاری مراسمهای مذهبی مسحیان از سراسر جهان پیروانی را به سمت خود جلب میکند.
«تادئوس مقدس» که یکی از حواریون عیسی مسیح و از بنیانگذاران کلیسای حواری ارمنی است، در سال ۶۶ میلادی به قتل رسید. مقبره وی در قره کلیسا قرار دارد و از آن به عنوان یکی از زیارتگاههای مهم ارمنیان یاد میشود.
کلیسای سنت استپانوسکلیسای سنت استپانوس در قرن نهم میلادی ساخته شده است که بارها زلزلههای شدید ساختار اصلی آن را تخریب کرده است. این بنا در استان آذربایجان شرقی در غرب شهر جلفا و در نزدیکی رودخانه ارس در محلی به نام قزل وانک (صومعه سرخ) واقع شده است.
ساختار کلی این کلیسا بسیار به معماری گرجی شباهت دارد و داخل ساختمان نیز با نقاشیهای یک هنرمند ارمنی به زیبایی هر چه تمامتر آراسته شده است.
این کلیسا مورد احترام تمام مسیحیان و تقریبا تمامی ادیان است. در یک روز از سال هزاران نفر از ارمنیان در این کلیسا گردهم میآیند تا مراسم و مناسک خاص خود را به جای آورند.
کلیسای مریم مقدسکلیسای مریم مقدس که به نام کلیسای «زور زور» نیز معروف است، در استان آذربایجان غربی، شهرستان ماکو و در نزدیکی قره کلیسا قرار دارد. بنای اولیه آن در دره بستر رودخانه قره سو و به ارتفاع ۵۰ متر بالاتر از سطح دره قرار داشته است، ولی به علت اینکه پس از آبگیری سد بارون ممکن بود در عمق دریاچه پشت سد قرار بگیرد، توسط سازمان میراث فرهنگی و همکاری شورای خلیفهگری ارامنه آذربایجان تماما به ارتفاعات کنار دریاچه منتقل و در آن نقطه مجددا بازسازی گردید.
کویر لوت
کویر لوت تنها اثر طبیعی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. سابقه تمدنی بیش از پنج هزار سال در حاشیه کویر لوت و کشف حدود سه هزار اثر تاریخی از این منطقه در نوع خود بینظیر است. این کویر در استانهای خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان قرار دارد.
بیستون در کرمانشاه
بیستون یکی دیگر از آثار تاریخی ایران است که در این فهرست قرار دارد و در سال ۲۰۰۶ به این لیست اضافه شد. سنگ نوشته بیستون که بزرگترین سنگ نوشته جهان به شمار میرود، نخستین متن شناخته شده ایرانی بوده که یادگار دوران هخامنشیان است. قدمت این سنگ نوشته به ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح باز میگردد. این سنگه نوشته، یکی از معروفترین مقصدهای گردشگری ایران در استان دیدنی و جذاب کرمانشاه است که در غرب کشور قرار دارد.
سنگ نوشته بیستون، در شهرستان هرسین و در سی کیلومتری مرکز کرمانشاه و بر دامنه کوه بیستون واقع شده است. از این سنگ نوشته به عنوان یکی از مهمترین و معروفترین سندهای تاریخ جهان یاد میشود که البته از متون تاریخی معروف زمان هخامنیشان نیز به شمار میرود.
کتیبه بیستون دارای سه نوع خط فارسی باستان، ایلامی نو، بابلی نو یا اکدی است و پس از رمزگشایی فارسی باستان فهمیده شد که تصاویر به داریوش و دو سردارش و ده شورش گر که در اوایل سلطنت او قیام کرده بودند، تعلق دارد و شرح سرکوب این یاغیان را نمایش میدهد.
سازههای تاریخی و آبی شوشتر در خوزستان
در استان خوزستان، تنها یک اثر ثبت جهانی شده است و آن، سازههای تاریخی و آبی در شهرستان شوشتر است. سازههای آبی شوشتر، در دوران ساسانیان، جهت بهره مندی از نیروی آب به عنوان محرک آسیابهای صنعتی ساخته شده است. در این مجموعه بزرگ، ساختمان آسیاب ها، آبشارها، کانالها و تونلهای عظیم هدایت آب و سیکا که محلی جهت استراحت و تفریح است، با استقبال گردشگران همراه شده است.
در سفرنامه مادام ژان دیولافآ، باستان شناس نامدار فرانسوی از این محوطه، به عنوان بزرگترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد کرده است که در سال ۲۰۰۹، این مجموعه به فهرست میراث یونسکو اضافه شد.
سازههای ۴ هزار ساله آبی شوشتر را شکوه معماری ایرانیان و نماد مهندسی سرزمین پارس مینامند. مجموعهای به هم پیوسته از پلها، بندها، آسیابها، کانالها و تونلهای عظیم هدایت آب که در ارتباط با یکدیگر بوده و تلاش بشر هزاران سال پیش برای حفظ منابع آبی و مدیریت بهینه مصرف را نشان میدهد.
گنبد قابوس در گلستان
استان گلستان از جمله استانهای شمالی ایران است که مرکز آن شهر گرگان است. مردم این استان به زبانهای ترکمنی، مازندرانی، فارسی و ترکی سخن میگویند. پیشینه تاریخی این سرزمین به ۷ هزار سال پیش و در غار کیارام واقع در روستای (فرنگ) بخش گالیکش به دوران پارینه سنگی بر میگردد. پژوهشهای تازه نشان دادهاست که منطقهٔ گرگان از ۶ هزار سال پیش تمدن پیش از آریاییها را در خود جای داده بوده است؛ کهنترین آثار دورهٔ نوسنگی ایران از غار کمربند و غار هیتو در نزدیکی بهشهر پیدا شده است.
یکی از آثار دیدنی این استان که ثبت جهانی شده است، گنبد قابوس است. این برج، بنایی ۷۲ متری متعلق به حدود یک هزار سال پیش است که در شهر گنبد کاوس در استان گلستان قرار دارد. در سال ۲۰۱۲ به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد و امروزه یکی از مقصدهای جذاب تاریخ گردی در استان گلستان به شمار میرود.
تخت سلیمان در تکاب آذربایجان غربی
یکی دیگر از آثار معروف و جهانی ایران، تخت سلیمان یا آتشکده آذر گشسپ است که در سال ۲۰۰۳ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت. تخت سلیمان نیز مانند تخت جمشید که گفتیم، محوطهای تاریخی و مملو از سنگ و گل است و یادگار هزاران سال پیش است.
جایی در نزدیکی تکاب و روستای تخت سلیمان که در استان آذربایجان غربی و در ۴۰ کیلومتری شمال شرقی این شهر قرار دارد. این بنا که تا سال ۶۲۴ میلادی، بزرگترین مرکز آموزشی و مذهبی و عبادتگاهی ساسانیان به شمار میرفت، با حمله هراکلیوس، امپراطور رومیان تخریب شد. تخت سلیمان چهارمین اثر تاریخی ایران است که ثبت جهانی شد.
تکاب به معنای آب باریک و زمینی است که آب کم و محدودی از آن عبور میکند. باور مردم این ناحیه بر آن است که از آنجایی که تنها رود جاری در این منطقه “ساروق” است این شهر را به همین نام میخوانند. تکاب دارای دو بخش مرکزی به نامهای تکاب و تخت سلیمان است و ۶ دهستان هم در این منطقه وجود دارد.
میمند در کرمان
میمند، روستایی صخرهای است که با دست کنده کاری شده است و هزاران سال قدمت دارد. این روستا، حتما یکی از نخستین سکونت گاههای بشری در ایران بوده که دارای ۶۰۴ کیچه و ۲۵۶۰ اتاق است. ساکنان این روستا دارای آداب و رسوم خاص خود بودهاند و در زبان و گویش آنها، از کلمات پهلوی ساسانی استفاده میشد. در سال ۲۰۱۵ ثبت جهانی شد.
سکونت گاه صخرهای ایران باستان، بخشی از هویت ماندگار سرزمین پارس است که در استان دیدنی کرمان، یکی از مقصدهای جذاب و منحصر به فرد گردشگری کشور به شمار میرود. نقوش ده هزار ساله و سفالهای شش هزار ساله از جمله مستندات مکشوفهای هستند که تاریخ میمند را روایت میکنند.
میمند به دلیل استحکام دفاعی در طول تاریخ کمتر دستخوش تحولات کالبدی و اجتماعی شده است. مجموعهای از آثار بسیار قدیمی همچون خانههای صخرهای پراکنده معبد، قلعه و برجهای مختلف (مربوط به هزاران سال پیش) وجود دارد که میمند را از یک روستا به یک مجموعه با تمدن خاص تبدیل میکند.
منابع: تاریخ ما - موسم - قاصدک