سرویس اقتصادی جوان آنلاین: کشور ترکمنستان در قلب آسیای میانه، چهارمین دارنده ذخایر گاز طبیعی دنیا بوده و مجموع منابع گاز این کشور براساس گزارش شرکت دولتی ترکمن گاز، ۵۰ تریلیون مترمکعب اعلام شده است. تولید کنونی سالانه این کشور ۷۵ میلیارد متر مکعب اعلام شده و رهبران عشقآباد در نظر دارند تا سال ۲۰۳۰ میلادی، تولید خود را به ۲۳۰ میلیارد متر مکعب در سال افزایش دهند.
براساس اعلام شرکت انگلیسی گافنی کلاین، میدان گازی عظیم گالکینیش کشور ترکمنستان دارای ۲۴ تریلیون مترمکعب ذخیره گاز طبیعی بوده و دومین میدان بزرگ دنیا پس از قوار در کشور عربستان محسوب میشود. دو میدان دیگر یاشلار- مینارا و باگتیارلیک نیزبه ترتیب دارای ۴۵ /۱ تا ۵ تریلیون متر مکعب و ۳ /۱ تریلیون متر مکعب ذخیره گاز طبیعی هستند. دولتمردان عشقآباد در نظر دارند تا در چارچوب قراردادهای امتیازی و خدماتی این میدانها را با شرکتهای پتروفک، الجی اینترنشنال، سیانپیسی و شرکت مهندسی و ساخت هیوندای کرهجنوبی توسعه دهند. گفته میشود آنان تمایلی به توسعه میدانهای عظیم گازی خود در قالب قراردادهای مشارکت در تولید ندارند.
چین، بزرگترین و مهمترین مشتری گاز طبیعی ترکمنها محسوب میشود، اما از سالها پیش، رهبران عشقآباد خواهان صدور گاز خود به اروپا بودهاند. خط لوله ترنس کاسپین یک خط لوله زیردریایی ۳۰۰ کیلومتری است که از شهر ساحلی ترکمن باشی ترکمنستان آغاز شده و به شهر باکو در آذربایجان متصل میشود. همچنین امکان اتصال آن به میدان تنگیز قزاقستان و ترکمن باشی نیز وجود دارد.
با اجرای این پروژه، گاز طبیعی ترکمنستان و قزاقستان به اروپا منتقل خواهد شد. همچنین ایران و روسیه به عنوان دو رقیب منطقهای این غول گازی، دور زده میشوند. این خط لوله را باید امتداد شرقی کریدور گازی جنوبی، خط لوله ترنس آناتولین (تاناپ) و ترنس آدریاتیک (تاپ) دانست. ظرفیت طراحی شده این طرح ۳۰ میلیارد متر مکعب در سال بوده و هزینه اجرای آن ۵ میلیارد دلار پیشبینی شده است.
نخستینبار در سال ۱۹۹۶ میلادی این پروژه توسط امریکاییها پیشنهاد شد. در فوریه سال ۱۹۹۹ میلادی، دولت ترکمنستان قراردادی را با جنرال الکتریک و بچتل گروپ برای انجام مطالعات امکان سنجی خط لوله به امضا رساند. در سال ۱۹۹۹ میلادی، نمایندگان دولتهای گرجستان، آذربایجان و ترکمنستان در شهر استانبول گرد هم آمدند و قرارداد چند پروژه مهم شامل خط لوله باکو- تفلیس - جیحان و طرح خط لوله ترنس کاسپین را امضا کردند. اما به دلیل مخالفت روسیه و ایران و نامشخص بودن رژیم حقوقی دریای کاسپین و کشف میدان گازی عظیم شاه دنیز در آبهای آذربایجان، این پروژه بعد از گذشت سه دهه، همچنان متوقف باقی مانده است. در ۱۲ سپتامبر سال ۲۰۱۱ میلادی، شورای مسائل خارجی اتحادیه اروپا موافقت کرد تا در مذاکرات ترکمنستان و آذربایجان در مورد خط لوله ترنس کاسپین حضور یابد، اما اجرای این طرح همچنان با سه موضوع کلیدی روبهرو است:
* تولید تجاری گاز طبیعی که ساخت و بهرهبرداری از این خط لوله را توجیه کند.
* تقاضای کافی و فروش پایدار و جذاب گاز طبیعی برای دولت ترکمنستان و شرکتهای مشارکتکننده در اجرای پروژه.
* یافتن سرمایهگذاران علاقمند به توسعه زیرساختهای صدور گاز طبیعی ترکمنستان به اتحادیه اروپا.
ترکمنستان دارای ذخایر عظیم گاز طبیعی است، اما برای یافتن پاسخ پرسش سوم باید در ابتدا پاسخی برای دومین سؤال یافت. دو کشور ایران و روسیه از ابتدا مخالف اجرای این پروژه بودهاند. این دو کشور از مسیرهای ترانزیت گاز طبیعی عشقآباد محسوب میشوند. مسکو بارها اعلام کرده این پروژه به دلایل زیستمحیطی، غیرقابل قبول بوده و توسعه کشورهای منطقه را به خطر میاندازد. مسکو اعلام کرده ساخت این خط لوله در گروی موافقت پنج کشور ساحلی کاسپین شامل روسیه، ترکمنستان، آذربایجان، قزاقستان و ایران خواهد بود. مسیر هر خط لوله عبور کرده از دریای کاسپین در گروی توافق همسایگان و تعیین این پهنه آبی به عنوان یک دریا یا دریاچه است. در مجموع با مخالفت روسیه و ایران، دورنمای ساخت این پروژه چندان روشن نیست. با سقوط قیمت نفت در چهار سال اخیر و تحریم قطر به عنوان بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده الانجی دنیا، دورنمای اقتصادی پروژه ترنس کاسپین با چالشهای بیشتری روبهرو شده است. از نگاه تجاری، ساخت یک خط لوله برای انتقال کشور قرار گرفته در بنبست ترکمنستان به مقصد اتحادیه اروپا، در دوره سقوط قیمت طلای سیاه، بسیار پرهزینه است. همچنین این پرسش بسیار جدی است که آیا اروپاییها واقعاً به گاز صادراتی ترکمنستان نیاز دارند؟
در سال ۲۰۲۰ میلادی و اوایل دهه آینده، پروژه فاز دوم میدان شاه دنیز آذربایجان با مشارکت غول اروپایی بریتیش پترولیوم، راهاندازی خواهد شد. ظرفیت این طرح ۱۰ میلیارد متر مکعب در هر سال بوده و گاز آن از طریق ترکیه، یونان و آلبانی به ایتالیا میرسد. پس از دو برابر شدن ظرفیت طرح و عبور آن از مرز ۲۰ میلیارد متر مکعب در هر سال، بلغارستان نیز به جمع خریداران گاز این پروژه افزوده خواهد شد. هرچند روسیه همچنان تا سالها، بزرگترین تأمینکننده گاز اروپاییها باقی خواهد ماند.
کشورهای اروپایی قرار گرفته در سواحل دریای مدیترانه وابستگی زیادی به واردات الانجی دارند. دولتهای یونان، ایتالیا و اسپانیا از سالها پیش، مشتری الانجی از الجزایر و قطر هستند. پیشبینیهای کارشناسان نشان میدهد میادین گازی کشف شده در شرق مدیترانه به ویژه میدان ظهر مصر یا بلوک ۶ قبرس، زودتر از تخمینهای پیشین، توسعه خواهد یافت. بدین ترتیب در شرایط کنونی، یک پرسش کلیدی همچنان وجود دارد: آیا خط لوله ترنس کاسپین همچنان از اهمیت بالایی برای اروپا برخوردار است؟